In pochi anni anche le persone anziane si sono dotate di apparecchi telefonici portatili, che li fanno sentire meno soli e un po’ più tranquilli.
Penso, tuttavia, a chi, quando non erano ancora state inventate queste efficaci protesi, dovendo scegliere di vivere in una tranquilla casetta paesana o un appartamento in città, scelse quest’ultima soluzione ritenendo che era meglio stare in comunione con gli altri.
Vittorio morì per un banale infarto dentro il suo ascensore. Senza che nessuno, di giorno, in pieno centro di Roma per ore lo avesse adoperato quell’elevatore. E così nessuno potè intervenire per chiamare tempestivamente i soccorsi e salvarlo.
E’ umana oggi la città?
Parigi con Napoleone III fu mezzo demolita per scongiurare la guerriglia urbana del 1848.
Torino aveva già demolito le mura rese inutili dall’artiglieria e inventato una via centrale tutta uguale, una scenografia intenzionale. Ancora 60 anni fa in quegli stessi caseggiati del centro ci trovavi le botteghe sulla strada e nel cortile e al primo piano ammezzato l’abitazione magari degli stessi artigiani e bottegai. Il primo piano nobile era per i benestanti e i nobili “della mortadella” (nobiltà comprata e utile alle finanze savoiarde) e differiva per lusso e ampiezza dai piani sovrastanti, costituiti da alloggi a ballatoio, in genere a una o due camere; i servizi erano costituiti da una “latrina alla turca” per piano, in comune. Sotto il tetto c’erano le anguste soffitte, gelide d’inverno e torride d’estate per i i più giovani e i meno abbienti e anziani.
Partendo da questa coesistenza promiscua dei vari ceti sociali possiamo allora rileggere il libro “Cuore”. Forse per bambini ma in cui troviamo,come dice Gaetano Passarelli, non solo la consapevole ma anche l’ignara narrazione di sè e che per noi è pur sempre patrimonio storico ereditato.
Paolo Borgia
Città per l’uomo
Giorni fa ascoltavo una giovane donna lamentarsi per l’impossibilità di vivere nel suo paese, distante 20 km dal capoluogo e 40 dal centro regionale, perchè vi manca ogni possibilità di arricchimento culturale. “Come è possibile questo?”: pensavo. Poi, riflettendo, ho dovuto darle ragione: il suo deficit visivo non le permette di guidare una macchina e la costringe a dipendere per gli spostamenti dai mezzi pubblici, i quali, certo, non abbondano nelle ore serali e nei giorni festivi. Il problema, però, è più generale, basti pensare al disoccupato bracciante mogorese, che senza auto non può andare a guadagnarsi la giornata nei boschi di Santu Lussurgiu a 50 km o alle molte persone anziane che non sono in grado di affrontare le notevoli distanze per le analisi o le visite mediche di routine. In questi casi è necessario per loro un sancristoforo libero e disponibile.
Tuttavia, a ben vedere, ancora più grave è l’esistenza nella città. Tanto che dal punto di vista umano se ne può certificare la definitiva dissoluzione, scaturita dalla sua abnorme crescita, dalla perdita di forma, di proporzione e di carattere. Sia che si tratti della “città diffusa” occidentale, sia che si tratti delle “megalopoli” del III e IV mondo, si può convenire con Françoise Choay per la quale le città sono diventate “le macchine della crisi economica” e generatori di disastri sociali ed ecologici, come Napoli o Palermo.
Alla scomparsa della città storica fa seguito un “megaurbanizzazione” senza anima, forma, misura, nome come l’intera Lombardia settentrionale, estesa da Novara a Bergamo. Ciò che è più inquietante è che, a diventare programma ideologico ed estetico in tutte le città del mondo, sia l’edificio “grosso”, fuori scala. Non importa, poi, se non ha senso, se non ha relazione con gli altri edifici. Già! Edifici-torre isolati in città senza dimensione comunitaria, senza identità, abitate dall’isolamento individualista: una omologazione planetaria dove mancano gli spazi aperti urbani pubblici, luoghi sempre diversi e imprevedibili, in cui raccogliersi e rapportarsi con gli altri. Questi luoghi hanno ceduto il passo agli iperspazi dei centri commerciali sempre gli stessi, dove trovi l’ammaliante lusinga delle abbaglianti vetrine di negozi che espongono le stesse merci inutilmente diverse nei loro insignificanti dettagli – specchietti per le allodole – della moda padrona.
Mi domandavo se, senza dover rinunciare al sistema di reti funzionali all’economia, sia possibile recuperare il calore e il colore della ricchezza di relazioni e di bellezza che le città storiche sapevano offrire. Magari con forme nuove, rispetto a quelle tradizionali ormai perdute.
Penso ad una città corale che stimoli nella mente creatività e senso di appartenenza, rìdia valore alle differenze e le integri, coltivi specifiche peculiarità come ospitalità, predisposizione all’accoglienza e alla disponibilità per le relazioni umane e la comunicazione ma anche per la convivenza civile sostanziale. Cioè una città che faccia godere di una cittadinanza tollerante e democratica. Il luogo con un distinto carattere che esprima il costume delle persone, il grado di civiltà e di cultura di una comunità, i comportamenti consuetudinari. Certo, questo è un problema prioritario da affrontare.
Penso anche ad una possibile città da modellare concretamente. Anche le agonizzanti città di oggi sono sempre scaturite da “un progetto politico e sociale capace di interpretare e dare spazio alla frontiera più avanzata della società del proprio tempo”, capace di mettere in correlazione la forma fisica della città e del territorio. Viviamo in un punto di crisi in cui si chiude un periodo storico ed ancora non è chiaro il carattere del futuro ma non emerge ancora una qualche necessaria utopia, nonostante che già siamo fruitori di potentissimi mezzi di teleconnessione, che solo 15 anni fa non esistevano e che hanno svuotato, svampito il senso del territorio gerarchico, della città-emporio materiale e culturale.
Tanti sognano un ritorno alla pace paesana e altrettanti sono coloro che mitizzano le maggiori risorse disponibili della città. Intanto c’è chi contesta la TAV ma 5 giorni su 7 la adopera per andare e venire da casa al lavoro in un’ora di viaggio (To-Mi, Mi-Bo, Bo-Fi, Fi-Rm, Rm-Na). Mentre le città traboccano di persone stressate dalla paralisi del traffico assordante e un silenzio opprimente, fatalmente pastorale – bucolico! –, si stende sulla metà del Paese.
Sì! Una utopia è possibile. Ma non possiamo delegarla a politici, architetti e urbanisti senza visione personalistico-umanista. I cittadini siamo noi: persone umane!
Paolo Borgia
Qytete për njeriun
Ca ditë prapa mirrja vesh një kopile çë dëmbej për pamundesìnë të rrohet te katundi i saj, i llargët 20 km nga kryeqendra dhe 40 km nga qendra krahinore (regionale), sepse atjè i lypset çdo mundësì qosjeje kulturore. “Si mënd të ndodhet kjo?”: mendoja. Pra, tue mejtuar mirë, pat’t’i jipja liqë: deficiti i saj i pamjes ngë e lë të ngasë makinën dhe e shtrëngon për lëvizjet të varet nga mjetet publik, të cilët, sigurisht, të bollshëm ngë janë në orët e mbrëmjes dhe në ditët feste. Por ky problem është më i përgjithshëm, mjafton të mendojmë të papunin mëditës mogores, çë pa automobìl ngë mën’të ve’ të bushkojë rrogën te pylli i Santu Lussurgiu-t, 50 km llargu, o gjithë ata pleq çë ngë ia bëjnë të përballojnë të mirat largësì për të zakonshmet analiza o vizita jatronjesh. Në këta raste i duhet atyre një shën•krisht•prurës i lirë dhe i pjerrë për të mirë.
Megjithatë, nëse shohim mirë, edhè më e rëndë është ekzistenca te qyteti. Aq sa nga pikëpamja njerëzore mën’të vërtetohet shkrirja e sprasme e saj, e buruar nga rritja e pamasë, nga zbjerrja e formës, të përpjesëtimit dhe të tiparevet. Kloftë se të bëhet fjalë për “qytetin e shpërhapët” perëndimor, kloftë se të bëhet fjalë për “megalopolin” e të III dhe të IV botë, mën’të mirret vesh Françoise Choay për të cilën qytetet u bënë “makinat e krizës ekonomike” dhe gjeneratorë shkatërrimesh shoqëror dhe ekologjik, si Napul dhe Palermë.
Zhdukjes së qytetit historik vjen pas një “megaurbanizim” pa frymë, formë, masë, embër si e tëra Lombardì veriore, e gjerë nga Novara ngjera Bergami. Ajo çë ë’ më shqetësues ë’ se, ajo ç’u bë program ideologjik dhe estetik në të gjithë qytetet e botës, të jetë ndërtesa “e madhe”, jashtë shkalle. Ngë ka rëndësì, pra në se ka ndëlgim, në se ka bashkëlidhje me tjerat ndërtesa. Ëhj! Ndërtesa-pirgje të veçuame te qytete pa përmasë të përbashkët, pa njëjtësì, të banuam nga veçimi individualist: një homologim planetare ku lypsen hapësirat të përjashtme urbane publike, vende përherë të ndryshëm dhe të famasshëm, në të cilët mb•lidhe dhe bashkë•lidhe me tjerët. Këta vende lëshuan dhromin hiper•hapësiravet të qendravet tregtare përherë të njëllojtë, ku gjen joshjen magjepsëse të vitrinavet tregtoresh verbuese çë nxierin të njëjtat mallra më kot të ndryshëm te hollësìtë e tyre pa ndëlgim – pasqyra për kukuçutet (laureshat) – të modës së zonjë.
Llojasja me veten nëse, pa u duhur të hëqim dorën nga sistemi rrjetesh funksional për ekonomìnë, të jetë e mundshme të rimirret ngrohtësìa dhe ngjyra e qosmës bashkë•lidhjesh dhe bukurìe çë qytetet historik dinin të dhuronin. Të paktën me forma të reja, ndaj atyre tradicionale nanimë të zbjerra.
Kam besë te një qytet koral (si horë) çë të nxitë te mendja krijueshmërì (kreativitet) dhe ndjenjë përkatësìe, çë të ri•jepë vlerë ndryshimevet dhe t’i plotësojë, çë të lëvrojë veçantì të posaçme si mikpritje, prirje për pritjen dhe *për•zbëllimë•sìnë (disponueshmërìnë) për bashkë•lidhjet njerëzore dhe komunikimin por edhè për bashkë•jetesën civile themelore. Domethënë një qytet çë të bëjë të gëzosh për një shtetësì zëmërgjerë dhe demokratike. Vendi me një tipar i zbërthyer çë të shprehë zakonën e vetavet, shkallën qytetërimi dhe kulture të njëi komuniteti, sjelljet zakonore. Me sigurì, ky ë’ një problem çë ka të përballohet me prioritet.
Kam besë edhè te një qytet i mundshëm të shëmbëllehet konkretisht. Edhè qytetet e sotëm më (në) të hjekur buruan përherë nga “një projekt politik dhe shoqëror i aftë të interpretojë dhe të japë gjerësì kufirit më të përparuam të shoqërìsë së qëroit të vet”, të vëjë në ndër•lidhje formën fizike të qytetit dhë të territorit. Rrojmë në një pikë•krize në të cilën mbyllet një periudhë historike dhe ngë ë’ i qartë endè tipari i ardhshëm por ngë del endè njëfarë utopì e duhur, megjithëse çë nanì shërbenemi me mjete të stërfuqishëm telelidhjeje, çë vetëm 15 vjet prapa ngë ekzistojnë e çë nxorën, avulluan ndjenjën e territorit hierarkik, të qytetit-pazar material dhe kulturor.
Shumë gjinde ëndërrin kthimin te paqja e fshatit, aq sa janë atà çë mitizojnë më të mëdhenjtë burime çë gjënden te qyteti. Ndërkaq ka kush kundërshton TAV-en por 5 ditë mbi 7 e përdor për të vatur dhe ardhur nga shpia te puna në një orë udhëtimi (To-Mi, Mi-Bo, Bo-Fi, Fi-Rm, Rm-Na). Ndërsa qytetet janë plot e përplot me veta të stresuame nga paraliza e trafikut shurdhues dhe një heshtje shtypëse, fatkeqësisht baritore – bukolike! – , shtrohet mbi gjymsën e Vendit
Ëhj! Një utopi e mundshme. Por ngë mën’të ia nglakojmë politikanëve, arkitektëve dhe urbanistëve pa një pikëpamje vetjako-humaniste. Qytetarët jemi na: veta njerëzore!
Paolo Borgia
Nessun commento:
Posta un commento