150°. Italiani, brava gente! - Italianë, gjinde e mirë!

Italiani, brava gente!
di Paolo Borgia

La costituzione dello Stato unitario italiano compie 150 anni. Una costruzione – ancora incompleta – che diede allora una definizione istituzionale ad una penisola appenninica già caratterizza da una cultura molto ricca e multiforme ma dotata da un carattere unitario che era andato crescendo nel tempo secolare. La commemorazione del 150° anniversario è l’occasione per riscoprire le ragioni storiche della unità d’Italia, la sua identità e la sua “missione”. E’ un riscoprire le radici culturali e politiche che possono servire da base per il mantenimento dell’unità e della dignità politica dell’Italia: scopo stesso del processo politico fisiologico che si deve fare carico di traghettare l’unità di partenza all’unità di arrivo, confermata e consolidata, e che l’apparato politico oggi non realizza.

Il Risorgimento costituì l’epilogo di un notevole sviluppo identitario iniziato molto tempo prima, alla cui costruzione contribuì in modo fondamentale l’opera della Chiesa romana con le sue istituzioni educative ed assistenziali, con le sue rigide norme comportamentali, con le sue efficienti configurazioni istituzionali ma anche nei rapporti sociali, nell’arte ed altro. Ma in modo particolare la scaturigine del Risorgimento si deve alla diffusione del messaggio irradiato dalla rivoluzione francese e napoleonica, coagulando nei 50 anni, che precedettero il 1861, adesioni alle rivendicazioni di libertà e ai moti rivoluzionari.

Come dice Costantino Mortati «il principio unitario della volontà sovrana», la “nazione” non veniva espressa direttamente dal popolo ma da una classe illuminata, gli eletti, senza vincoli di mandato elettorale. Questa classe di appartenenza borghese si autodichiara “classe generale”, tendente a realizzare uno stato moderno centralistico liberale. Si tratta di una unità istituzionale, dove la “sovranità popolare” non è considerata prioritaria. Si tratta di una “volontà generale” di una minoranza, in cui la mancanza di una “sovranità popolare” porterà alla mancata realizzazione di 2 dei 3 principi del “trittico” del 1789 (uguaglianza e fraternità) e perciò della parziale realizzazione del concetto di “cittadinanza”. Da ciò inevitabilmente scaturisce il ritardo italiano nella reale emancipazione, nella “sproletarizzazione della società civile”, già presente sulla attuale carta costituzionale ultracinquantenaria.

D’altra parte l’espressione “Stato nazionale” appare artificile e precaria laddove storicamente preesistevano “nazionalità spontanee” e la loro integrazione forzata attraverso l’imposizione di una lingua unica, di una educazione scolastica con programmi unificati, della coscrizione obbligatoria mostrano con chiarezza che si trattò di introduzione di una “nazionalità dominante” di “moderati” (Antonio Gramsci). Oggi, però, si è costituita una identità nazionale che riesce a convivere, in una tensione continua e problematica, con le nazionalità spontanee italiane. Ciò non ha nulla di miracoloso ma è dovuto al cammino di sofferenza comune del Paese ma anche a quella tradizione di sacralità civile che si chiama Neri, Bosco, d’Acquisto, Olivelli, Moro, Livatino, Falcone, Borsellino, Rossa, Bachelet, Biagi...

Oggi celebriamo l’unità d’Italia, consapevoli che ci sono antichi problemi, solo parzialmente risolti, e nuove sfide da affrontare. Oggi celebriamo “gli italiani, brava gente” che hanno sempre saputo ripartire da un nucleo fondamentale di valori condivisi, direi congeniti, alla cui base sta, prima di ogni cosa, la fraternità.

Riproporre oggi il “trittico” del 1789 non è una ingenuità, è proporre la fraternità come via per dare piena espressione della libertà e dell’uguaglianza, come risorsa civica, politica per far fronte al recupero delle ragioni dell’Unità del Paese. Paese in cui esistono i cittadini, resi stranieri a se stessi. Solo così potremo vivere nonostante le differenze esistenti tra di noi, non come cause di conflitto ma come occasione per accettare il nostro uguale diritto di essere diversi.

L’Italia è stata costruita dai giganti e può essere distrutta da nani. Abbiamo bisogno di giganti e lo possono essere i comuni cittadini: non perchè dotati di chissà quali attibuti o genialità ma perchè resi grandi dalla loro salda coerenza ad un’idea, quell’idea che ci fa essere quello che siamo.

Storia, cultura, intelligenza ma soprattutto decisione e volontà di essere, oggi, l’idea-Italia.

Italianë, gjinde e mirë!
di Paolo Borgia

Themelimi i Shtetit italian bën 150 vjet. Një ndërtim – ende i paplotë –, i cili i dha ahierna një përcaktim istitucional njëi gadishulle apeninike çë më parë të karakterizuame nga një kulturë plot pasurì dhe shumë e larme por e pajisur me një karakter i njësishëm çë kish vatur tue u rritur glatë qëroit shekullor. Përkujtimi i 150it përvjetor është rasti për të rizbuluar arsyet historike të unitetit (njësìsë) së Italìsë, njëjtësìnë e saj dhe “misionin” e saj. Eshtë një të rizbuluar rr(e/ë)njët kulturore dhe politike çë mënd të jenë përdorur si bazë për ruajtjen e unitetit dhe të dinjitetit politik të Italìsë: pikërisht ai çë ë’ qëllimi i pocesit politik fiziologjik i cili duhet të ng(la/ar)kohet për të çuar mbatanë unitetit të nisjes ngjera te uniteti e arritjes, e ripohuar dhe e përforcuar, dhe çë aparati politik sot ngë kryen.

Risorxhimenti kle epilogu i njëi të rëndësishëm zhvillim njëjtësìe, çë kish zënë fill shumë qërò më parë, për ndërtimin e të cilës themelore kle ndihma e veprës së Klishës romane me të sajat institucione edukative dhe mirëbërëse, me të sajat të shtrënguara rregulla sjelljeje, me të sajat vepruese forma institucionale por edhe në marrëdhëniet shoqërore, në artin dhe tjera gjëra. Por në mënyrë të veçentë burimi i Risorxhimentit i përket shpërndarjes së lajmit të rrezatuar nga revolucioni francez dhe napoleonik, tue mpiksur te 50 vitet, çë paraprijtën vitin 1861, përkrahje me rivendikimet lirìe dhe lëvizjet revolucionare.

Si thotë Kostantini Mortati «parimi i përbashkët i vullimit sovran», “kombi” ngë ish i shprehur nga populli drejtpërdrejt por nga një klasë e çelët (ndritur), të zgledhurit, pa dëtyrime mandati elektoral. Kjo klasë me përkatësì borgjeze vetëdeklarohet “klasë e përgjithshme”, me prirje për realizimin e njëi shteti modern centralistik liberal. Bëhet fjale për një unitet institucional, ku “sovraniteti popullor” ngë ë’ mbajtur si përparësì. Bëhet fjalë për një “vullim të përgjithshëm” të njëi pakice, në të cilën lipsja e njëi “sovraniteti popullor” do të sjellë të lipsurin realizim të 2 nga 3 parimet e “triptikut” të 1789 (barazì dhe vëllazërì) dhe përandaj të të pjes(ë)shmit realizim të *përngjizjes (konceptit) së “shtetësìsë”. Nga kjo pashmangësisht rrjeth vonesa italiane tek emancipimi i vërtetë, te “shproletarizimi i shoqërìsë civile”, i pranishëm mbi të sotmen cartë kushtetuese çë nga më shumë se pesedhjete vjet.

Nga (t)jetra anë shprehja “Shtet kombëtar” duket artificiale dhe e pasigurt atjè ku historikisht paraeksistonin “kombësì të vetvetishme” dhe integrimi i dëtyruam i tyre nëpër vënien e njëi gluhe të vetme, të njëi arsimi shkollor me programe të njësuar, të rekrutimit të dëtyrueshëm dëftojnë qartë se u bë fjalë për futjen e njëi “kombësìe zotëruese” të “të maturit” (Antonio Gramsci). Por sot u përbë një njëjtësì kombëtare çë ia bën të bashkëjetojë, në një tendosje e vazhdueshme dhe problematike, me kombësìtë të vetvetishme italiane. Kjo ngë ka mosgjë të mrakulueshëm por na vjen nga udha vuajtjeje të përbashkët të Vendit por edhè nga ajo traditë *hjerueshmërìe civile çë thërritet Neri, Bosco, d’Acquisto, Olivelli, Moro, Livatino, Falcone, Borsellino, Rossa, Bachelet, Biagi...

Sot kremtojmë unitetin e Italìsë, të vetëdijshëm se kemi problemë të lashtë, vetëm pjesërisht të zglidhur, dhe sfidë të reja të përballojmë. Sot kremtojmë “italianët, gjinde të mirë” çë kanë dijtur ngaherë të nisen pameta nga një thelp themelor vlerash të bashkëpranuam, deja të thësha, të *bashkëgjinuam, në bazën e të cilit rri, më parë se gjithë, vëllazërìa.

Të riparashtruarit sot “triptikun” e 1789 ngë ë’ një shpirtmirësì, ë’ të parashtruarit vëllazërìnë si dhromi për të dhënë plot shprehje lirìsë dhe barazìsë, si burim qytetar, politik për të bërë ballë rimarrjes së arsyevet të unitetit të Vendit. Vend ku jetojnë shtetasit, të bërë të huaj me vete. Vetëm kështù mënd të rrojmë me gjithë ndryshimet çë jetojnë ndër ne, jo si shkake konflikti por si raste për të pranuar të njëllojtën e drejtë tënë të jemi të ndryshëm.

Italìa kle stisur nga viganë dhe mënd t’jetë gorromisur nga burrikra. Na duhen viganë dhe mënd të bëhet vigan çdo shtetas: jo sepse i pajisur me kushedì cilat vetì o gjenì por pse ai bëhet i math nepër të patundurën parimësì të tij njëi idèje, ajo idè çë na bën të jemi atë çë jemi.

Historì, kulturë, ndëlgesë por mbi të gjitha vendosmërì dhe vullim të klëni, sot, idèja-Italìa.