Zgledhje e lirë -- libero arbitrio ... ... di Paolo Borgia

Entriamo nella Santa e Grande settimana di Pasqua di Resurrezione, che inizia con il venerdì della resurrezione di Lazzaro, amico fraterno di Gesù: la conferma per noi della Sua grande amicizia.

Saluti augurali

Paolo Borgia

zgledhje e lirë

përsiatje arbëreshe e Pashkëvet

Ca qërò prapa me një mik, çë ka një vizion të botës të largët nga imi, qëndruam për një çikë vetëm glatë pasdrekës: në njëfarë moment më pyeti si bëja u’ të kisha besë. Iu përgjegja atij se në vërej të kijuarit (kozmosin), më vjen spontan të mendoj një Krijues dhe të mbahem për krijesë. – E pra? – më pyeti.  Mah, pra mbetja ë’ poezì – i thash – dhe traditë; nganjerì me të tijën, çë kërkoj të ndëlgoj; edhè nëse her’e herë më vjen keq të mendoj një Perëndì me kurmin gruaje dhe me kryet elefanti o çë tjetër di u’. – Ëj!  E për dogmët si bën? – më ndiq. Për fat të mirë kujtova fjalët çë prifti i drejton Perëndìsë te Liturgjia Hyjnore e Jan Gojarit – kështù quhet mesha lindore: «Pse Ti je Perëndìa i pashprehshëm, i papërfytyrueshëm, i padukshëm, i pandëlgueshëm, përherë jetues dhe përherë i njëjti: Ti dhe Yt Bir dhe Shpirt yt i Shenjt». Për këtò  fjalë,  i bëra të vërejë, çë janë përdorur çë më parë se tek i katërti shekull, zhvillohen dhe jetojnë kushtet mundësìe të ngjarjevet mbinatyrore të traditës sënë, edhè nëse ngë t’ishin dogmatizuar, sot më shumë se ahierna për arsye se kemi një sasì njohje më të madhe për gjërat natyrore.

Por nanì adunarem (/marr vetëdije) se ngë ka po poezì te tradita por edhè zhvillimi i qytetërimit çë ka themeluar mbi besimin e përbashkët një të bukur pjesë të historìsë së njerìut. Për këtò gjëra ë’ vështirë të ia dihet të ndëlgohen mekanizmet e burimit – na kemi ndërruar – por sigurisht përherë, dejë thësha, gjejmë te brëndesìa e tyre krijimin e të drejtës (private) çë shprehet nëpër disa kufizime vënë sjelljevet ndaj çdo qytetari ndaj gjithë tjerëvet me urdhra dhënë shpesh nga një hyjnì dhe çë prandaj bëhen edhè urdhra të hjerueshëm, urdhërime. Niset nga shpallja e zotërìsë hyjnore, hjeruezohet roli i prindravet materialë çë kryejnë qëllimin hyjnor të gjinojnë dhe i jipet rëndësì ditëvet pushimi ndaj atyre pune, janë ditë feste për të tërin komunitet gjithë bashkë. Dhe ngë i lypsen kurrë ndalimet të bësh o edhè vetëm të mendosh, të dëshirosh. Vete vetë se gjithë atë çë ngë ë’ ndaluar, mënd të bëhet lirisht dhe çë si zakonë bëjmë pa u marrë mendim dhe çë përkundra ndoherë janë gjëra çë na pyesin kur vemi tue kërkuar përgjegje ndjenje.

Na veprojmë për të kënaqur të duhura o vetëm dëshira në mënyrë e vetëdijshme por më të shumtat e herëvet pa dijtur Më të vështirë ë’ të përcaktohet rrenja e të gjithë këtyre të duhura; u duh shumë qërò për të shkuar nga origjinali ankth (/idè fikse) seksual (edhè para-froidian) për të arritur tek i sotmi më racional dallim, diferencim ndër arsye ekomomike, kënaqësì vetjake dhe konsideratë të tjerëvet. Veprat tona çë nga qëronje të stërlashtë kanë shtatë shkaqe (ndoshta për të qartën simpatì për këtë numër magjik të kabalës). 1. prestigj, 2. fitim, 3. emulim, 4. qetësì, 5. përzëmërsì-seks, 6. shëndet-pushim, 7. ngopje-komoditet.

Kryerja, arritja, plotësimi i çdo njëri nga këtà shkaqe na cin dhe na jep gëzim. Por ndodhet se këtë këndshmì e kërkojmë edhè veç të duhurit të arsyeshëm dhe të funksionalitetit kushtetues me acarim, me zmadhim, i çrregullt e ngjeredhè vartës. Këta teprime të vërtetë: 1. kryelartësì, 2. dorështrëngim, 3. zilì, 4. zemërim, 5. epsh, 6.dembelì, 7. llupë, ahierna bëhen të meta të rënda, mëkata. Por ndryshe nga urdhrat, nga urdërimet të mos bësh veprime çë janë e keqe në vetë, këta teprime janë e keqe sepse nëpër vartësìnë asgjësojnë zgledhjen e lirë, vullimin tënë çë ë’ i zotëruar nga ajo, tue na u bërë  të nënshtruam impotent përballë kërkesës prepotente të këtyre veprime.

Kjo tablò ë’ tërësisht gjenerale dhe përshkruan ekzistencën, klënësìnë e të klënit vetë edhè më parë se çdo e mëtejshme nomenklaturë e veçantë njëjtësore. Njohja e mekanizmavet psikologjikë, të lëkundshëm nga një vetë e një tjetër, çë na shtyjnë te vepra, kanë vajtur pastaj tue u thelluar dhe u zgjeruar te të sprasmit dyqind vjet sidomos në Amerikë por edhè në Evropë, ku tue shfrytëzuar dobësìnë karakteri, padjallëzìnë e pionierëvet, çë vijnë zakonisht nga fshatra të izoluam dhe të ruajtur nga djallëzìa e të mëdhenjvet qendra të banuam, u studiuan teknika përherë më të stërholluame reklamesh më sesa mënd të fshehta për të bindur vetat. Sistemi është shumë i efektshëm si mënd t’e shohim sot në veprim kloftë për të shpejtit ndërrime mendimi, kloftë për rritjen e konsumevet, kloftë për të madhen rëndësì çë ka marrë për shembull moda, çë arrë/inë të lëvizë nga vendi shkakun themelor të dukshëm, jo vetëm për të blerit por për çdo orientim ekzistencial, ndaj njëi shkaku përzgledhës çë ngë shfaqet. E gjithë kjo ndodhet në dëm të zgledhjes së lirë, çë kështù ë’ penguar te vepra e saj dallimi ndër të mirën dhe të keqen për shkak të veprimit mbytës të mjetevet masiv komunikimi, çë vazhdimisht dhe me djallëzì ‘na shtyjnë në ngasje’. Mendja jonë dhe, prandaj, mendimi ynë janë zënë me fjalë, çë thërresin vrulle, instinkte, dëshira nga e forta thirrje e emocionueshme si komoditet, ekonomì-fitim, përzëmërsì, krenarì, prestigj, besim, sigurì, emulim, gjë e re, eksklusivitet atje ku i duhej më hapësirë për logjikën, përsiatjen dhe arsyetimin si vegël antagoniste të vizionit ekzistencial tregtar dashur nga tjerë çë ngë ë’ e aftë, ngë na lejon një modulim kthjelltësìe dhe gëzimi edhè ndër vështirësìtë, vuajtjet dhe të keqet çë ka të përballohen ditë për ditë.

Por çë ndodhet për atë çë kërkon të jetë i krishterë?

Shi! Na mënd të flasim si ai çë rron një ekzistencë ku lavderohen të voglat gjëra të përditshme çë  bëjmë me qëllimin të kryejmë një njësì jo vetëm ndër të krishterët por të të tërit njerëzim; nganjerì sipas thirrjes së vet përkatëse por përherë në një lënie më sesa mënd totale te vizatimi hyjnor për ne te qëllimi të shkaktohet një shenjtërim më i gjerë sesa mënd ndër njerëzit: lajmi i lëpushes (/së resë) së mirë nëpër thjeshtësìnë e gjellës sënë. Si mënd të ndodhet kjo ngjarje, mosnjerì më mirë se vetë Jisusi mënd të na e thotë; kam gjetur disa fjalì çë Jani siell dhe çë për kujdesin themelor kisha shqyrtuar për sa i përket përkthimeve çë tradhtojnë ndëlgimin original e fjalëvet, si i famshmi urdhëror «Ndjekëm!», çë thjesht ngë ë’ ajo fjala çë thotë Jisusi.

«^{14 ‘}Ju jeni miqtë e mi’, nëse bëni ato që ju urdhëroj. ¹² Ky është urdhërimi im: duajeni njëri-tjetrin ashtu siç ‘ju desha unë juve’. ¹⁵ Nuk ju quaj më shërbëtorë, sepse shërbëtori nuk e di ç’bën i zoti. Por unë ‘ju kam quajtur miq’, sepse ju bëra të njohur gjithçka që dëgjova prej Atit tim»(Gjn 15).

Njëi miku ngë mënd t’i japësh urdhra, ai grizet: «Vemi bashkë. Eja me mua. Shoqëromë. Bëjmë  shoqëri» (Gjn 1, 43).

Për një mik jipet gjella. Dhe ë’ atë çë Jisui bën për njerìun, mbi Kryqen.

Për këtë, të jesh mik i Jisuit bën të jesh njerì i lirë nëpër njohjen e të vërtetës: ajo pa dhe mbatanë esoterizmevet, ajo çë bën të rritur fëmijët, ajo çë jep domethënie ekzistencës sime të vetëdijshme për papërsosurinë dhe, tek i njëjti qëro, hapur mundësive të pakufizuara.

“Jisui ësht’e na rrëfyen çë nga fillimi një “e fshehtë të tij” nëpërmjet së cilës dimë «pse jetojnë klëniet (enti, të-klënit-essere, klënësi-essenza) e jo përkundra mosgjëja» (G. W. Leibniz). Kështu dimë se «domethënia e gjellës, çë është domethënia e jetës, mund t’e thërresim Perëndi. E lidhim kësaj shëmbëlltyre të Perëndisë si atë» (L. Wittgenstein).

Por të luturit ngë është të vetmit të menduar për domethënien e gjellës. Jo! Lutja ngë ë’ vetëm ngrëjtje të mendjes: jo vetëm! Nëse Perëndia është dashuri, domethënien e gjellës e jep ndoshta e vetmja mendje perëndimore? Apo duhet t’e zëmë  domethënien e gjellës me gjithë të-klënit tënë? Çë është kjo: me zëmbrën, ndëlguar me siguri jo si sentimentalizëm por si, të qosma shpirtërore lindore, bashkim i të gjitha zotësitë (të ndëlguarit, të dashurit, të vepruarit). E të luturit, prandaj, me të dy mushkritë, me miqtë Mikun çë dha gjellën, Miku me të madhen Zëmbër Shejte. Kthehemi në Dashurinë. Japim fund, pra, të përjetshmit skandal të grindjevet të turpshme për çdo qime. E i lutemi të Përjetshmit Perëndi, të Parrëfyeshmës Ikonë, të Atit të të gjithtit, çë ‘të vijë Shpirti i tij i Shejt mbi na e të na dëlirë’ (Lc 11,2D), në mënyrën të thëni të dëshmorit për besën e tij e krështere Pavel A. Floreskij:

Tue e thrritur, tue e adhuruar nëpërmjet Embrit të Atit, të Birit e të Shpirtit Shejt.

 libero arbitrio

riflessioni pasquali arbresce

Qualche tempo fa con un amico, che ha una visione del mondo lontana dalla mia, restammo per un po’ soli durante il dopopranzo: ad un certo punto mi chiese come facessi io a credere. Risposi che se guardo il creato, mi viene spontaneo pensare ad un Creatore e pensare a me creatura. – E poi? – mi chiese. Beh poi il resto è poesia – dissi io – e tradizione; ognuno con la sua, che cerco di capire; anche se talvolta mi viene male a pensare a Dio con il corpo femminile e la testa di elefante o che altro so io.  – Sì! E per i dogmi come fai? – mi incalzava. Per fortuna mi ricordai le parole che il sacerdote rivolge a Dio nella Divina Liturgia di Giovanni Crisostomo – così è detta la messa orientale: «Poiché Tu sei il Dio ineffabile, inconcepibile, invisibile, incomprensibile, sempre esistente e sempre lo stesso: Tu e il tuo unigenito Figlio e il tuo Santo Spirito». Per queste parole, gli feci notare, che sono impiegate già prima del quarto secolo, si sviluppano ed esistono le condizioni di possibilità degli eventi soprannaturali della nostra tradizione, anche se non fossero dogmatizzati, oggi più che allora in quanto abbiamo una maggior conoscenza delle cose naturali.

Ora mi accorgo che, però, non c’è solo poesia nella tradizione ma anche lo sviluppo della civiltà che ha fondato sulla credenza comune molta parte della storia dell’uomo. Di queste cose è difficile riuscire a capire i meccanismi originari – noi siamo cambiati – ma certo sempre, direi, troviamo al loro interno la creazione del diritto (privato) che si esplicita attraverso delle limitazioni poste ai comportamenti di ogni cittadino verso tutti gli altri con ordini dati spesso da una divinità e che perciò diventano anche ordini sacri, comandamenti. Si inizia dalla proclamazione della signoria divina, si sacralizza il ruolo dei genitori materiali che realizzano il disegno divino di generare e si attribuisce importanza ai giorni di riposo rispetto a quelli lavorativi, sono giorni di festa di tutta la comunità insieme. E non mancano mai i divieti a fare o anche soltanto a pensare, desiderare. Va da sé che tutto ciò che non è proibito, può essere liberamente fatto e che normalmente facciamo senza darci pensiero e che invece talvolta sono cose che ci interrogano quando andiamo alla ricerca di risposte di senso.  

Noi agiamo per soddisfare delle necessità o solo desideri in modo consapevole ma molte delle più volte inconsapevolmente. Più difficile è individuare la radice di tutti questi bisogni; c’è voluto molto tempo per passare dalla originaria vera ossessione sessuale (anche pre-freudiana) per giungere all’attuale più razionale distinzione, differenziazione tra ragioni economiche, personale soddisfazione e considerazione degli altri. Le nostre azioni da tempo immemorabile hanno sette moventi (forse per spiccata simpatia per tale magico numero cabalistico): 1. prestigio, 2. guadagno, 3. emulazione, 4. tranquillità, 5. affetto-sesso, 6. salute-riposo, 7. sazietà-comodità.

La realizzazione, il raggiungimento, il soddisfacimento di ciascuno di questi moventi ci appaga e ci dà gioia. Accade, però, che questa piacevolezza la cerchiamo anche oltre il ragionevole bisogno e la costitutiva funzionalità in modo esasperato, esagerato, sregolato e persino dipendente. Questi veri eccessi: 1. Orgoglio, 2. Avarizia, 3. Invidia, 4. Collera, 5. Lussuria, 6. Pigrizia, 7. Ingordigia, diventano allora vizi capitali, peccati. Ma a differenza dei comandi, dei comandamenti a non commettere azioni che sono male in sé, questi eccessi sono male in quanto attraverso la dipendenza annullano il libero arbitrio la nostra volontà che ne viene dominata, rendendoci succubi impotenti di fronte all’istanza prepotente di queste azioni.

Questo quadro è del tutto generale e descrive l’esistenza, l’essenza dell’essere persona prima ancora di ogni ulteriore particolare nomenclatura identitaria. La conoscenza dei meccanismi psicologici, variabili da persona a persona, che spingono alla azione, sono andati via via approfondendosi ed ampliandosi negli ultimi duecento anni specie in America ma anche in Europa, dove facendo leva sulla debolezza di carattere, sulla ingenuità dei pionieri, provenienti perlopiù da sperduti villaggi e al riparo dalla malizia dei grandi centri urbani, si sono studiate tecniche sempre più sofisticate di propaganda il più possibilmente occultate per convincere le persone. Il sistema è efficacissimo come lo possiamo vedere oggi all’opera sia nei rapidi cambiamenti di opinione, sia per l’aumento di consumi, sia per il grande peso che ha assunto per esempio la moda, che riesce a spostare il motivo fondamentale palese, non solo all’acquisto ma ad ogni orientamento esistenziale, verso un motivo selettivo latente. E tutto ciò avviene a discapito del nostro libero arbitrio, che in tal modo è impedito nella sua azione di discernimento tra il bene e il male a causa dell’asfissiante azione dei mezzi di comunicazione di massa, che continuamente e subdolamente ‘ci inducono in tentazione’. La nostra mente e, perciò, il nostro pensiero sono intasati da parole, che evocano impulsi, istinti, desideri dal forte richiamo emotivo come comodità, economia-guadagno, affezione, fierezza, prestigio, fiducia, sicurezza, emulazione, novità, esclusività là dove sarebbe necessario più spazio per la logica, la riflessione e il ragionamento in chiave antagonista ad una visone esistenziale mercantile voluta da altri che non è in grado di darci, non ci consente una modulazione, un bordone di serenità e gioia anche tra le difficoltà, le sofferenze e i mali da affrontare quotidianamente.

Ma che avviene di tutto ciò per chi tenta di essere cristiano?

Ecco! Noi possiamo parlare come chi vive una esistenza in cui si esaltano le piccole cose quotidiane che facciamo con il proposito di realizzare una unità non soltanto tra i cristiani ma della umanità tutta; ognuno secondo la propria competente vocazione ma sempre in un abbandono quanto più possibile totale al disegno divino su di noi nell’intento di produrre una santificazione la più ampia possibile tra gli uomini: l’annuncio della buona notizia attraverso la semplicità della nostra vita. Come questo possa avvenire nessuno meglio di Gesù stesso può dircelo; ho ritrovato alcune frasi che Giovanni riporta e che per la delicatezza fondamentale avevo analizzato in merito a traduzioni che tradivano il significato originale delle sue parole, come il famoso imperativo «Seguimi!», che semplicemente non è ciò che dice Gesù «^14’Voi siete i miei amici,’ se fate le cose che vi ordino. ¹²Questo è il mio comandamento: amatevi reciprocamente così come ‘ho amato io a voi’. ¹⁵Non vi chiamo più servi, perché il servo non sa che cosa fa il padrone. Ma ‘vi ho chiamato amici’, perché vi ho fatto conoscere tutto ciò che intesi dal Padre mio» (Gv 15).

A un amico non si può ordinare (in latino ‘sequere me’ = vieni dietro docilmente, lasciati trarre, cedi), lo si invita: «Andiamo insieme. Vieni con me. Accompagnami. Fammi compagnia»  (in greco ‘άκολούθει μοι’)(Gv 1,43).

Per un amico si dà la vita. Ed è quello che Gesù fa per l’uomo, sulla Croce.

Per questo, essere amico di Gesù fa essere uomo libero attraverso la conoscenza della verità: quella senza e oltre gli esoterismi, quella che fa diventare adulti i bambini, quella che dà senso alla mia esistenza consapevole della sua finitezza e, nel contempo, aperta a possibilità illimitate.

Gesù ci sta facendo dal principio una “confidenza” per mezzo della quale sappiamo «perché esistono gli enti e non piuttosto il nulla» (G. W. Leibniz). Così sappiamo che «il senso della vita, cioè il senso del mondo, possiamo chiamarlo Dio. E collegare a ciò la similitudine di Dio qual padre» (L. Wittgenstein).

Pregare, però, non è il solo pensare al senso della vita. No! La preghiera non è solo elevazione mentale: non solo. Se Dio è amore, il senso della vita lo dà forse il solo intelletto occidentale? O dobbiamo raggiungere il senso della vita con tutto il nostro essere? Cioè col cuore inteso non di certo come sentimentalismo ma come, nel patrimonio spirituale orientale, l’unione di tutte le facoltà dell’uomo. E pregare, dunque con i due polmoni, tra amici l’Amico che si è immolato per dare la vita, l’Amico dal grande Sacro Cuore. 

Torniamo alla carità. Poniamo fine, dunque, al perenne scandalo delle vergognose liti pelose. E preghiamolo il Perenne Dio, l’Indicibile Icona, il Padre di tutto, affinché ‘venga il suo Santo Spirito su di noi e ci purifichi’ (Lc 11,2D), alla maniera del martire per la sua fede cristiana Pavel A. Floreskij:

Chiamandolo, adorandolo attraverso il Nome del Padre, del Figlio e dello Spirito Santo.