I nostri preti arbëresh

I nostri preti arbëresh: la sfera della riproduzione

di Paolo Borgia

La benedizione del Signore si stende su Hora. Il miracolo della sua sopravvivenza è frutto della fede dei nostri padri in Dio, Padre Onnipotente, Figlio Crocifisso e Risorto e Spirito Paraclito a cui da sempre e oggi ancora innalziamo in coro le lodi e le preghiere in lingua arbëreshe nostro simbolo e tangibile segno della Sua operante grazia e per la intercessione della Beata Semprevergine Maria, nostra sentinella, e per l’azione meritoria dei nostri preti (e delle suore) che tale fede hanno diffuso e mantenuto intatta e viva.

Preti preparati culturalmente nella città eterna, culla della cultura e del cristianesimo, a contatto con tutte le provenienze tradizionali e innovative, consapevoli della peculiarità storica del proprio popolo, certo ultimo baluardo all’imperialismo ottomano ma anche freno al pretestuoso proselitismo cappuccino che con costanza cercarono di convertirci (sic!) al cappuccinesimo d’espressione sicula.

I nostri preti hanno innalzato in villaggi e paesi umili splendide chiese costate anche cinquemila scudi-oro (S.Demetrio, cattedrale di Hora, 1588), in tempi in cui il soldo era raro. Hanno saputo accattivarsi la fiducia e la munificenza del re (perché da loro confermato nel titolo di imperatore cristiano del S.R.I.O.), costruendo scuole frequentate sì per preparare preti ma soprattutto tanti coloni istruiti e professionisti nostrali in un’oscura epoca in cui l’ignoranza sovrastava tutti i ceti e le caste gerarchiche del profondo Sud [a Palermo il nostro Collegio Greco era uno dei quattro soli ginnasi; inizi del XVIII sec.]. Hanno fatto uscire di casa le nostre ragazze per andare a scuola di cucito, rammendo, ricamo e tombolo [ma anche di religione, storia patria, dignità e femminilità] nel Collegio di Maria (dal 1731), rigenerando l’attuale costume femminile, meraviglia mondiale ed artistica espressione dell’estro creativo muliebre arbëresh [mentre nel 1789 l’Assemblea generale francese negò l’istruzione alle donne]. Hanno insegnato ai giovani a parlare, per esprimere i loro pensieri e a scriverli nella lingua propria, forgiandoli così alla competizione esistenziale, forti della loro identità nello scenario del tempo e dello spazio. Hanno dato voce albanese alla parola del Signore, appunto Fjala e t’in Zoti ( ma anche E mbëzuame e krështerë, 1592, e gli odierni Java e Madhe, Psalteri, Minea ecc.) sorgente di vita meravigliosa e armonica, senza ausili di sostegno per le minoranze linguistiche. E questi preti non sono santi: sono soltanto arbëreshë!

E’ la loro corretta guida spirituale che ha permesso di percorrere indenni cinquecento anni di storia: per la forte e pregnante spirtualità greco-orientale, germe fondante l’autentico carattere franco e leale, l’identità distintiva e la disposizione alla santità del nostro popolo arbëresh, resi manifesti dall’adesione al funzionale comandamento divino: il binomio lavoro - riproduzione, duplice azione sostanziale della storia. Dove lo spirito di fratellanza, la solidarietà e la gjitonia così come il rispetto e la considerazione per la donna frutto dell’antico Kanun, il codice comportamentale orale balcanico, anticipa culturalmente il successivo sviluppo di civiltà che tale concezione avrà in Europa, oggi ancora non recepito in altri paesi anche del Mediterraneo e radice dell’odierno contrasto planetario. Un codice, il Kanun, informato al rispetto sacrale della vita specie della donna, del bambino, del vecchio, del prelato e del nemico disarmato, oggi sempre più calpestati in un endemico imbarbarimento regressivo della società.

Oggi i nostri preti sono alla prese con quest’ultima globalizzazione: più forte di tutte le precedenti.

Ruota, mulino, siderurgia, vomere, pettorale del cavallo, concime, e poi tutto ciò che negli ultimi secoli è stato scoperto o inventato non è forse stato mezzo strumentale di globalizzazione? Accompagnato spesso dalla costituzione di egemonie più o meno forzose da parte di chi per primo deteneva tali mezzi vantaggiosi? O non ha forse causato il crollo di sistemi economici più arcaici (cioè appena meno meccanizzati), come il non ultimo crollo del fragile bacino economico mediterraneo, Arbëria compresa, cinquanta anni fa?

Oggi i nostri preti hanno colto il pericolo crescente di omologazione edonistico-materialista a-funzionale nel villaggio globale che si accompagna con la debilitazione della persona dei contesti deboli, come quello arbëresh, che all’interno del contesto globalizzato non sono più economicamente autosufficenti e adeguatamente competitivi. Ciò ha spinto gli Ordinari delle nostre tre Circoscrizioni Ecclesiastiche Bizantine alla preparazione del II Sinodo Intereparchiale in Italia con l’indizione di Consultazioni delle Comunità locali sulla “Bozza” dei progetti di schemi, elaborati dalle competenti Commissioni preparatorie e valutate dalle Comunità locali, le cui osservazioni reattive possono incidere profondamente sul volto della Chiesa. Un volto sempre più teso alla primitiva vocazione apostolica (e missionaria) di iniziativa, forse rivolta meno verso l’estensione spaziale e più verso il bisogno di comprensione del tempo attuale e dei suoi problemi, per colmare così un certo vuoto di risposta e il conseguente vuoto nella casa terrena di Dio.

E’ una grande opportunità che viene offerta alla comunità arbëreshe di riflettere su se stessa e su quali strumenti vuole darsi per affrontare il prossimo cammino sì di salvezza ma anche di sopravvivenza e di potenziale crescita. E’ forse il momento di prendere adeguate misure per far fronte alle nuove realtà con rinnovata energia vitale. E’ forse l’ultima occasione che ci viene offerta per non andarci a spiattellare nella indistinta monodimensionalità del globalizzato “prêt-à-porter” spirituale.

Paolo Borgia

Priftërat tanë arbëreshë: sfera e riprodhimit

Urata e Perëndisë pështron Horën. Mërakulla e mbijetesës së saj mburon nga besa e etëravet tanë te Perëndia, Atë i Gjithmëndëm, Bir i Kryqëzuar e i Ringjallur e Shpirt Ngushëllimtar kujt çë nga gjithmonë njera më sot ngrëjmë lavdi e lutje gjithnjëzëri me gluhën arbëreshe: simbolin tënë dhe shenjën e dukshme e hirit veprimtar të Tij e për ndërmjetësinë të së Lumtës Povirgjër Mëri, mburonjës sënë, e për veprën e lavdërueshme të priftëravet tanë (e të monkavet) që këtë besë kanë përhapur e ruajtur e pastër dhe e gjallë.

Priftëra të përgatitur me urtësi te qyteti i përjetshëm, djep i kulturës e të krishterimit, pikë përpjekjeje me gjithë prejardhjet tradicionale e të reja, të vetëdijshëm për tiparet historike karakteristike e popullit të vet, pa lafe i sprasmi mur kundër imperializmit otoman po’ edhe fren për prozelitizmin e pashkak të kapuçinëvet çë pa pushim kërkuan të na bindnin (sic!) kapuçinizmit të shprehjes siçiliane.

Priftërat tanë te katunde e horë të varfra kanë stisur klishë të shkëlqyeshme kushtuar edhe pesë mijë skudë-ar (Sh. Mitër, katedrale e Horës, 1588), te qëronje kur edhe një sold ish i rrallë. Kanë dijtur të fitojnë besimin e dorëgjerësinë e rregjit (të sprasmit perandor të krishterë të Bizantit), tue stisur skollë ku, ëhj, përgatiteshin priftëra po’ mbi të gjitha ku studiuan shumë bujq e profesionistë tanë te një epokë në të çilën padija sundoj gjithë shtresat e kastat hierarkike e Jugut të thellë (në Palermo Kolegji Grek ynë ish një nga të vetmit katër gjimnaze; në fillim të shek. XVIII). Kanë bërë çë të dilnin nga shpia vajzat për të vajtur te skolla ku mësonin të qipnin, të arnonin, të qëndisnin e të bënin thekët “te bala” (po’ edhe të njihnin besë, histori atdhetare, dinjitet e femëri) te Kolegji i Shën Mërisë (nga 1731), tue ringjallur kostumin e gravet si është sot, çudi botërore e shprehje artistike të frymëzimit krijues të gravet arbëreshe (ndërsa në 1789 Asamblea e përgjithshme franceze ia mohoi arsimin gravet). I kanë mësuar të rinjvet të flasin, për të shprehur mendimet e tyre e të i shkruajnë me gluhën e vet, tue i farkëtuar kështu për konkurrimin e ekzistencës, të fortë me identitetin e vet te skenari i qëroit e të hapësirës. I kanë dhënë zë arbëresh fjalës së Perëndisë, vjenmethënë Fjala e t’in Zoti (po’ edhe E mbëzuame e krështerë, 1592, e të sotmit Java e Madhe, Psalteri, Minea etje.) burim jete i çuditshëm e i harmonishëm, kujt nëng i duhet ndihma mbështetëse për pakicat gluhësore. E këta priftëra ngë janë shejtëra: janë vetëm arbëreshë!

Është e ndershmja prijë shpirtërore e tyre çë na ka lënë të përshkojmë me shëndetë pesë qind vjet historie: për të fortin e të plotin spiritualitet greko-lindor, filiz nga i çili mbijnë karakteri autentik i haptë e besnik, identiteti dallues e prirja për shejtërinë e popullit tënë arbëresh, bërë të dukshëm nga adezioni urdhërimit hyinor funksional: binomi punë-riprodhim, i dyfishti veprim substancial i historisë. Ku shpirti i vëllazërimit, solidariteti e gjitonia ashtu si respekti e përfillja për gruan që mburojnë nga i lashti Kanun, kodi gojor ballkanik i sjelljes, vjen më parë te kultura jonë se zhvillimi i pastajmë i qytetërimit çë ky botëkuptim do të ketë mbi kontinentin evropian, edhe sot pa përvetësuar në tjerë vende edhe të Mesdheut e rrenja e konfliktit planetar të ditëvet tona. Një kod, Kanuni, përbërë nga respekti i shejtë për jetën majdhena e gruas, fëmijës, plakut, priftit e të armikut çarmatosur, sot gjithnjë e më shumë shkelur te një endemik barbarizim prapanik e shoqërisë.

Sot priftërat tanë përpiqen me këtë të sprasëm globalizim: më i fortë se gjithë të mëparshmit.

Rrota, mulliri, siderurgjia, plori, takëmet e kalit, plehtë për arat, e pra gjithë atë çë te të sprasmit shekuj u ka zbuluar e shpikur ngë është thomse mjet instrumental globalizimi? Shoqëruar shpesh nga formimi i hegjemonive pak o shumë të detyruara nga ana e atij çë i pari mbaj këto mjete përfitimshme? O Thomse ngë ka shkaktuar rënien e sistemevet ekonomike më arkaike (domethënë pak më pak të mekanizuar), si jo e sprasmja rënie e të dobëtit pellg ekonomik mesdhetar, Arbëri e përfshirë, pesëdhjetë vjet prapa?

Sot priftërat tanë kanë kuptuar rrezikun çë rritet të homologimit hedonisto-materialist jo-funksional te katundi global që shoqërohet me dobësimin e vetës te kontekstet e dobët, si ai arbëresh, të çilët brënda kontekstit të globalizuar ngë janë më ekonomikisht të vetëmjaftueshëm dhe të aftë për të konkurruar me përshtatshmëri. Kjo ka shtyitur Përgjegjësit e të triat Rrethevet tona të Klishës Bizantine për të përgatitur të dytin Sinod Ndëreparkial në Itali me shpalljen e Këshillavet të Bashkësivet lokale për “Bocën” e projektevet të skemave, të përpunuar nga Komisionet përgatitore kompetente e të vlerësuar nga Bashkësitë lokale, shënimet reaktive e të çilevet mund të skalisin thellë në fytyrën e Klishës. Një fytyrë përherë e më shumë e shtrirë kah kërkesa e kuptimit të qëroit aktual e të problemevet të tij, për të mbushur kështu niëfarë zbrazëti përgjegjjeje dhe konsekuentja zbrazëti te shpia e përdheshme e Perëndisë.

Është një ndodhje e madhe çë i jipet bashkësisë arbëreshe për të menduar mbi vetveten e me çilat vegla do të pajiset për të i bërë ballë udhës së ardhshme, ëhj, shpëtimi po’ edhe mbijetëse e rritjeje. Thomse është momenti për të marrë masa të përshtatshme për të i bërë ballë realitetevet të reja me fuqi jetësore të përtëritura. Thomse është e sprasmja ndodhje çë na jipet të mos vemi e shtypemi te monodimensionaliteti padallues i të globalizuarit “prêt-à-porter-it” shpirtëror.

Paolo Borgia