Paolo Borgia. Nel mondo operiamo a distanza, dai telecomandi,dai piccoli telefonini ai grandi motori di ricerca sparsi un po’ dovunque .

Alta e bassa marea nell’atmosfera?

di Paolo Borgia

Chissà da quando si sigillano con la cera lacca i recipienti per trasportare il vino e l’olio e si semina in base alle fasi lunari? Forse da più di 5000 anni si sa che il livello dei liquidi e la crescita dei germogli sono legati alla luna, così come le impressionanti maree aldilà delle colonne d’Ercole. Anche Alessandro, ci dice Prisciano Lidio, giunto sulle rive dell’Oceano Indiano potè osservare l’ampiezza del fenomeno, che portò i greci ad elaborare una teoria basata sull’azione astronomica. Nel Mediterraneo solo a Lampedusa, una o due volte l’anno si verifica una onda di marea di quello stesso ordine di grandezza – u mammaluccu – che svuota il porto per poi sollevarsi fin sopra la banchina, sollevando e portandosi dietro le barche.

Dopo quell’intuizione iniziale ellenica, si deve attendere duemila anni la legge sull’attrazione gravitazionale tra gli astri e tra tutte le cose di Isaac Newton (m₁۰m₂۰k=F). Attraverso calcoli, applicando tale legge risulta un valore teorico di marea di 0,54 m. Nella realtà vi sono luoghi in cui si verificano maree fino a 20 m e altri in cui le maree non ci sono affatto. Il sole non partecipa alle due maree giornaliere dovute alla rotazione della terra su se stessa davanti alla luna: si generano così una “gobba” maggiore con la luna in vista nel cielo e una “seconda gobba” quando è dietro il globo al nadir. L’astro diurno è influente per contro nel ciclo mensile a seconda che sia posto nella stessa direzione della luna o che sia perpendicolare ad essa: la marea si rafforza se i due astri sono in “congiunzione” (luna nuova, buia) o in “opposizione” (luna piena, tutta luminosa) e si attenua quando i due sono in quadratura – primo quarto o ultimo quarto.

L’uomo nella vita pratica sfrutta queste fasi da sempre: si riempiono i recipienti e si seminano verdure e legumi quando il disco è crescente, mentre quando il disco va calando si seminano patate, ravanelli e carote.
C’è, però, una particolarità: sole terra e luna non si trovano mai nella stessa posizione. Solo dopo anni e anni tornano nella stessa ciclica configuarazione da cui dipendono gli effetti variabili da dover tener in conto.

La ragione, per cui ci occupiamo delle maree, non nasce per far controcultura ma per rivedere la dogmatica scientifica. Ma andiamo per gradi.Erano gli anni sessanta del secolo scorso, quando si tennero due congressi di meteorologia: nel ’61 a Tokyo e nel ‘65 a Mosca. C’erano riuniti in convegno i più brillanti fisici della atmosfera di tutto il mondo. Il risultato di tanto lavoro fu la stesura di un programma per le previsioni del tempo basato sulle “equazioni primitive”. Quelle che conosciamo tutti per sommi capi: la mela che cade, la barca che galleggia, l’aria calda che sale e quella fredda che scende. C’era un problema, però, i calcolatori, allora, erano dei palazzi pieni di valvole come quelle stesse delle radio domestiche. Quella ferraglia non era in grado di effettuare quella montagna di calcoli, si dovette perciò attendere più di dieci anni e la nascita della nuova microelettronica per poter verificare quella “deterministisca” formula-programma .

Un flop catastrofico fu la ricompensa a tanta attesa. Uno smacco subito dal quale non si è finora trovato il bandolo della matassa. Così per le esigenze quotidiane si affettuano le previsioni impiegando algoritmi che non schiodano la bontà delle previsioni fino ad una settimana che supera di poco quella del lancio della solita monetina. Potremmo arrenderci ed accettare tale situazione se non fosse che il valore economico delle previsioni da solo è in grado di incrementare la produttività anche del 5÷7 %. Purtroppo, però, la ricerca cammina con l’andatura dell’elefante e oggi senza finanziamenti è quasi impossibile avviare una ricerca. Inoltre, una visione culturale pervasa da pregiudizi non dà spazio all’intuizione, che tarda a fiorire.

Forse anche senza la magia degli astrologi potremmo aggiungere la luna e il sole per prevedere il tempo.
La domanda è: se l’acqua del mare – che pesa ~800 volte l’aria al suolo – sviluppa maree teoriche di mezzo metro, è mai possibile che nell’aria, nell’atmosfera ogni sei ore e mezzo non succeda niente?
Forse questo accade nella pigra Stratosfera, al di sopra dei 7÷18 km ma nei bassi strati della atmosfera, quelli a noi prossimi, la turbolenta Troposfera, per quale motivo la più leggera aria non dovrebbe sentire la fluttuazione dell’attrazione gravitazionale tra terra e luna (e sole)?

E’ ben strana l’atmosfera! Essa è in continuo movimento: movimenti orizzontali che superano in velocità i bolidi della “formula1” e movimenti verticali che sono talmente lenti tanto da non poterli misurare, verificarne la consistenza e la distribuzione da luogo a luogo e perciò introdurre in nuove equazioni ancora tutte da scrivere ma che porterebbero ad una autentica rivoluzione ed un vero arricchimento della umanità. Si tratterebbe di un ulteriore schiaffo a quella protervia scientifica che, solo pochi mesi fa, ha dovuto accettare la presenza dell’“etere” nell’universo, l’emettitore a ~2,7K (~-270°C) che non si zittisce mai ma che generazioni di scienziati di tutto il mondo continuarono a cercare per decine di anni senza trovarlo or fa più di cento anni.

La luna e il sole, che nel linguaggio popolare introducono un certo senso di alienazione mentale, conservano quella ostilità con cui fu accolta dal mondo accademico britannico la legge di Isacco Newton. A loro dire vi era insita una magia estranea alla scienza: la magia della azione a distanza: gli Spiriti.

Noi oggi viviamo all’interno di un mondo che opera proprio a distanza, dai telecomandi,dai piccoli telefonini ai grandi motori di ricerca sparsi un po’ dovunque . Ma c’è ancora da parte di certi operatori culturali una sotterranea idiosincrasia nei confronti del magico che pervade l’universo e percio la scienza.

Batica dhe zbatica e atmosferës

Kushedì sa ka çë vulosen me dyllët të kuq enët për të qellur, të mbartur verën e vajtë dhe çë mbillet në bazë të fazavet të hënës? Ndoshta nga më shumë se 5000 vjet dihet se niveli i lëngjevet dhe rritja e burbuqevet janë lidhur hënës, ashtù si të trëmbshmet maré mbatanë shtyllavet të Erkullit. Na thotë Prisciano Lidio, se edhé Lishëndri, kur arriti në brigjet e Oqeanit Indian pati mundësinë të vrojtojë gjerësìnë e fenomenit, çë çoi grekët të përpunonin një teorì të bazuar mbi veprimin astronomik.Te Mesdheu vetëm në Lampedusë, një o dy herë në vit ndodhet një valë maréje me atë të njëjtë shkallë gjerësìe – mamalluku (këmilli) – çë zbraz limanin, portin e pra e mbush ngjera sipër molit, tue ngrëjtur dhe qellur prapa varkët.

Pas asaj intuìte fillestare helene, duhet të presim dy mijë vjet ligjën e tërheqjes gravitacionale ndër yjitë dhe ndër gjithqish të Isakut Njuton (m₁۰m₂۰k=F). Nëpërmjet llogaritjesh, tue përdorur ligjën e tillë del një vlerë maréje teorike ~0,54 metresh. Në realitet kanë vende ku ndodhen maré ngjera 20 m dhe tjerë ku marétë ngë kanë fare. Dielli ngë merr pjesë te dy marétë e përditshme të shkaktuar nga rrotullimi tokësor mbi vetën përballë hënës: gjinohen, prodhohen kështù një gungë “xhumbë” më të madhe me hënën në pamje në qiell dhe një “e dytë xhumbë” kur është prapa globit te nadiri. Ylli i ditës përkundër ka rëndësì te cikli muajor sipas çë të jetë vënë në të njëjtin drejtim të hënës o çë të jetë perpendikular ma atë: marèja forcohet nëse dy yjitë janë në “bashkim” (hënë e re, e errët) o në “kundërshtim” (hënë e plotë, plot me dritë) dhe dobësohet kur këta dy janë vënë në kënd të drejtë – i pari i katërt o i sprasmi i katërt.

Njeriu te jeta praktike shfrytëzon këto faza çë nga përherë: mbushen enët dhe mbillen perime dhe groshë kur disku vete tue u rritur, ndërsa kur disku vete tue u ngushtuar mbillen patate, rrilq dhe karota. Por ka një veçantì: dielli toka dhe hëna ngë ndodhen kurrë tek e njëjta pozitë. Vetëm pas shumë vjetsh kthehen tek i njëjti ciklik përvijim nga i cili varen efektet e ndryshueshme çe duhen marrë parasysh.

Arsyeja, për të cilën mirremi me marét, ngë lehet për të bërë kundërkulturë por për të rishqyrtuar dogmatikën shkencore. Por vemi dal’e dalë. Ishin vitet gjashtëdhjetë të shekullit të shkuam, kur u mbajtën dy kongrese për meteorologjinë: te ’61 në Tokio dhe te ’65 në Moskë. Ishin mbledhur atje fizikanët më e shkëlqyer të atmosferës të gjithë botës. Përfundimi i gjithë kësaj pune kle përpilimi njëi programi parashikimesh të motit bazuar mbi “ekuacionet e para”. Ato çë njohim gjithë në pikat themelore: molla çë bie, varka çë rri mbi ujë, ajri i ngrohtë çë hypet dhe ai i ftohtë çë zdrypet. Por kish një problemë, ahìerna kompjuterët ishin pallate plot me valvula si ato të njëjta të radiovet të shpisë. Ajo hekuraqe ngë ia bëjë të realizojë atë mal llogaritjesh, prandaj u desh të pritej më shumë se dhjetë vjet dhe lindjen e mikroelektronikës së re për të pasur mundësìnë të vërtetohej atë “deterministike” formulë-progràm.

Një katastrofik ‘flop’ kle shpërblimi i kësaj pritije. Një dështim të pësuar nga i cili ngjera më sot ngë u ka gjetur maja e lëmshit. Kështù për lypsjet e përditshme bëhen parashikime tue përdorur algoritme çë ngë nxierin gozhdë për mirësìnë e parashikimevet ngjera një jave, çë ia shkon për pak asaj, marrë me hedhjen e të zakonshmes monedhë. Mënd të dorëzoheshim dhe t’i nënshtroheshim kësaj situate nëse mos të ish se vlera ekonomike të parashikimevet vetëm është në gjëndje të shtojë prodhimtarìnë edhé për 5÷7 %. Por kërkimet për fatkeqësì ecin me shpejtësìnë e filit dhe sot pa financim është pothuajse të pamundshëm të zëhet fill një kërkim. Veç kjo, një vizion kulturor i mbushur me paragjykime ngë lë vend intuìtës, çë vonon të lulëzojë.

Ndoshta edhé pa magjinë e astrologëvet mënd t’i shtojmë hënën dhe diellin për të parashikuar motin. Pyetja është: nëse ujët e dejtit – çë mat ~800 herë ajirin në dhe – zhvillon maré teorike gjismë metri, mënd të jetë kurrë se te ajiri, tek atmosfera nga gjashtë orë e gjysmë ngë do të ndodhet faregjë?

Ndoshta kjo ndodhet te përtoshmja Stratosferë më sipër se 7÷18 km por në stresat e ulta të atmosferës, ato afër nesh, e tërbuamja Troposferë, për cilën arsye më e lehta ajër ngë do të kish të ndiejë lëkundjen e tërheqjes gravitacionale ndër tokë, hënë (dhe diell)?

Është fort e veçantë atmosfera! Ajo ë’pa pushim në lëvizje: lëvizje horizontale, çë kapërcejnë në shpejtësì bolidët e “formulës 1”, dhe vertikale, çë janë aq shumë të ngadalshme sa ngë mënd të maten, të vërtetohet fortësìa dhe shpërndarja e tyre nga vend në vend dhe prandaj të futen në ekuacionë endé të pashkruame por çë do të qellnin te një autentike revolucion dhe te një qosmë e vërtetë njerëzimit. Do të bëhej fjalë për një tjetër shuplakë(bofë) asaj kryelartësìe skencore çë, bën vetëm pak muaj, pati të pranojë pranìnë e “eterit” çë mbush gjithësìnë/kozmin, rrezatuesin në ~2,7K =~-270°C çë ngë hesht kurrë por çë tufa shkencëtarësh të gjithë botës vazhduan të kërkonin për dhjetra vitesh pa e gjetur, nanì bën më shumë se njëqint vjet.

Hëna dhe dielli, çë te gluha popullore hyjnë njëfarë ndëlgim çmendurìe, mbajnë atë armiqësì më të cilën klë pritur nga bota akademike britanike ligja e Isakut Njuton. Me fjalë të tyre ajo kish brënda një magjì e huaj shkencës: magjìa e veprimit nga llargu: Shpirtrat.

Na sot rrojmë brënda njëi bote çë vepron pikërisht nga llargu, nga telekomandimet, nga celularet ngjera te të mëdhenjtë motorë kërkimi shprishur pak e pak gjithasajtën. Por ka edhé nga ana e disà operatorëvet kulturorë një e nëndheshme idiosinkrazi ndaj magjikut çë mbush gjerësìnë dhe prandaj shkencën.