“Fjala e t’in’Zoti”. Esiste ancora la volontà di voler conservare la cultura tramandata ?

Due anni prima di Giacomo Alberione inventò la stampa religiosa, con altri mezzi e in un contesto "ostile".

Ora la serie completa del foglio domenicale è introvabile, gelosamente nascosta. 

Il nostro e i suoi collaboratori hanno inventato le parole, senza la scorciatoia greca, coniandole di bel nuovo ma con i criteri popolari antichi, fondativi della nostra lingua stessa. 

Per questo è un opera di alta cultura al servizio del popolo, anche perché questo lavoro oggi non lo si fa più, inaridendo la fonte di vita della lingua stessa.

Diamogli un po' di spazio a Mons. Paolo Schirò. Dalla crisi non si esce senza una boccata di cultura nuova... anzi antica.

Siamo pochi ma se ci muoviamo uniti possiamo uscirne vincenti, shtuara = in piedi = a gritta. 

Buon vacanze

Paolo Borgia

Tra Sisifo e Prometeo

Mons. Paolo Schirò

Scendere a Palermo da Piana e fare ritorno in paese con una cavalcatura o con un calesse in tutte le stagioni dell’anno, cento anni fa – e ancor oggi, nonostante il manto di asfalto – significava  viaggiare per cinque ore buone.

C’era, allora, chi ogni settimana si sobbarcava questo strapazzo per portare un foglio manoscritto in tipografia per stamparlo, per correggere la bozza dello scritto della settimana precedente e per ritirare l’ultimo numero di “Fjala e t’in’Zoti”, la Parola di Dio. Rivista settimanale diretta da Antonio Masi, dal  25.2.1912 al 28.2.1915 (nei numeri di aprile, giugno, luglio dell’anno 1912 comprendeva anche “Fjalori”, vocabolario, vocaboli premessi alla rivista): dove Antonio Masi era famiglio nell’Episcopio e la rivista era un foglio scritto in arbrescio, distribuito per la liturgia domenicale. La chiusura del periodico coincise con l’inizio della grande guerra e con la sua opprimente ombra di morte caduta su molte famiglie della nostra comunità.

L’idea, originale novità editoriale in assoluto, è di Mons. Paolo Schirò.

Ma per la comunità “Fjala e t’in’Zoti” è molto di più, è una manna di vita culturale (cfr.Norbert Jokl, Geitie, Guys, Holger Pedersen).

Insegnante di lettere greche a Trivento in Molise e a Bitonto in Puglia, il nostro conservò il gusto ardente per la ricerca. Ancora sei anni dopo la sua nomina a Vescovo ordinante degli Albanesi di Sicilia e Rettore del Seminario Italo-Albanese, ritrovò nel 1910 nella Biblioteca Apostolica Vaticana il “Messale” di Gjon Buzuku – prete latino di Kraja (Alb.) contemporaneo di Luca Matranga –. A quel libro dedicò lunghi anni di studio. Vera guida pastorale e intellettuale organico alla sua comunità non volle seppellire il talento e il proprio sapere nel fondo di un cassetto a futura memoria, ma volle divulgare la sua conoscenza profonda, facendo con essa una evangelizzazione, che fosse ad un tempo propugnatrice della identità arbrescia, del senso della dignità e della tradizione e, ancor più, condivisione culturale messa al servizio della sua comunità.

In anticipo sui tempi aveva intuito e messo a frutto la convinzione, che la cultura dà forza e coesione alla società (cfr.Gramsci) non quando resta rinchiusa nella mente degli intellettuali o nei cassetti impolverati, ma quando è scientificamente capace di raggiungere “i più”, senza svilire il sapere ma sapendo articolare la ineluttabile complessità dei testi in una divulgazione semplice e franca con un parlare che sappia esprimere la piattaforma su cui erigere “la nuova casa comune”.

Per le successive generazioni e per quanti si prodigano per la costituzione di una lingua arbrescia condivisa Fjala e t’in’Zoti è una miniera aurea.

Dal 1963 grazie al duro e paziente lavoro di Papas Emanuele Giordano – altro ardente audace patriota – le  solenni parole impiegate nel foglio domenicale arricchiscono il suo puntuale, vasto, prezioso e indispensabile “Dizionario degli Albanesi d’Italia”. Qui tale tesoro è distribuito nei termini contrassegnati con le sigle “Fj.T.” e “Fjal.”.

Oggi, però, il documento sembra scomparso. Ciò che manca alla comunità è una edizione disponibile della raccolta completa di tutti i fogli domenicali, per potere toccare con mano e gustare la aulica semplicità del testo, forse ancor più solenne dei testi antichi greci (cfr. Schirò Di Maggio).

Penso che con l’occasione del centenario dalla nascita del foglio domenicale e del cinquantenario dalla pubblicazione del nostro dizionario, dovremmo fare quadrato per trovare le risorse occorrenti per un momento culturale unitario dedicato alle nuove generazioni: stampare, mettere in rete la copia anastatica del prezioso documento.

Credo che operando in questo modo possiamo tentare di colmare le troppe lacune nell’area conoscitiva, in quella dell’agire e in quella del sentire, per rispondere così alle sfide attuali, non solo in termini di risposta tecnico-scientifica (aggiornata ed efficiente), ma anche e soprattutto divulgativa. Ripartire da situazioni, come questa, concrete e attuali, per penetrare fino al fondamento della società umana, per fare vera festa collettiva.

l.2012 Paolo Borgia

Në mes të Sisyfosit dhe të Prometheusit

Imzoti Pali Skiroi

Të zdrypesh (/dirgjesh) Palermë nga  Hora dhe të kthehesh me një kalë o mushk shale o me një karrocin te gjithë stinat e vitit, një kint vjet prapa – por edhe sot, megjithë veshjen asfalti – dejë të thësh se udhëtoje për pesë orë të bukura.

Kish, ahierna, kush nganjë javë mirrjë përsipër këtë ngostje për të sjellë një faqe të dorëshkruame te shtypshkronja për t’e botuar, për të ndrequr bocën e shkrimit të javës së mëparshme dhe për të marrë prapa të sprasmin numër të gatitur të “Fjalës së t’in’Zoti”, la Parola di Dio. Revistë javore drejtuar nga Antonio Masi, nga 25.2.1912 ngjera te 28.2.1915 (te numrat e prillit, qershorit, korrikut të vitit 1912 përmbajë edhe “Fjalorin”, vokabolario, vokaboli premessi alla rivista): ku Antonio Masi ish shërbëtor te Peshkopata dhe revista ish një fletë shkruar arbërisht, dhuruar për liturgjìnë e të diellës. Mbyllja e periodikut u përputh me të zënit fill të luftë së madhe e me  hjen shtypëse çë ra mbi shumë familje të bashësìsë sënë (/sonë).

Ideja botuese, origjinale gjë e re në absolut, është e Imzotit Pal Shkiroit.

Por për bashkësìnë “Fjala e t’in’Zoti” eshtë shumë më shumë, është bekim jete kulturore (krh. Norbert Jokl, Geitie, Guys, Holger Pedersen).

Mësues letrash greke në Trivento, Molize dhe në Bitonto, Pulje, yni ruajti dëshirën e ndezur për kërkimin. Ende gjashtëvjet pas emërimin e tij si Peshkop shugurues për Arbëreshtë e Sicilìsë dhe rektor të Seminarit Arbëresh, zbuloi në 1910 te Biblioteka Apostolike Vaticane “Mesharin” e Gjion Buzukut – prift nga Kraja (Shq.) bashkëkohës të Lekës Matranga –. Atij libri i kushtoi vjet e vjet studimi.  I vërtetë prift (/prijës) baritor dhe intellektual organik me bashkësìnë e tij ngë deshi të varrosjë talentin dhe dijturìnë e vet në fund të njëi sirtari për kujtesën e ardhshme, por deshi të përhapjë njohjen e tij e thellë, tue bërë me atë një vangjellizim, çë të ish në të njëjtin qërò mbrojtëse të njëjtësìsë arbëreshe, të ndjenjës së dinjitetit dhe të traditës e, ende më shumë, bashkëndarje kulturore vënë në shërbim të bashkësìsë së tij.

I pari mbi qëronjet, kish ndëlguar dhe vënë në frut bindjen, se kultura jep fuqì dhe lidhje shoqërìsë (krh. Gramshi) jo kur qëndron e mbyllur brënda mendjes së intelektualëvet o te të mpluhurosurit sirtarë, por është shkencëtarisht  e aftë të arrëjë “të shumtit”, pa poshtëruar dijturìnë por tue dijtur të nyjëzosh të pashmangëshmin ndërlikim të tekstevet në një përhapje të thjeshtë dhe të çiltër me një të folur çë t’ia dijë të shprehë platformën mbi të cilën të ngrëhet “shpia e re e përbashkët”.
Për  brezat çë vijnë pas dhe për ata ç’i jipen pa kursim veprës për themelimin e njëi gluhe arbëreshe të bashkëpranuame “Fjala e t’in’Zoti” është një xehe, një minierë ari.

Nga 1963 në sajë të së fortës dhe të së duruashmes punë të Papa’Emanueli Giordano – edhe ky trim i ndezur atdhetar – fjalët e përdorura te fleta e së dielës qosjën  të përpiktin, të gjerin, të çmueshmin, të domosdoshmin, “Dizionario degli Albanesi d’Italia”. Këtu ky thesar është shpërndajtur në termat shënuar me sigëlën “Fj.T.” dhe “Fjal.”.

Por sot, dokumenti duket i zbjerrë, i zhdukur. Ajo çë lypset bashkësìsë është një botim gati, me mbledjen e tërë e të gjithavet fletat të së dielës, për të pasur mundësìnë t’e ngasësh (/ngaç) me duart dhe t’e gëzosh të lartën thjeshtësì të tekstit, ndoshta edhe më solemn se tekstet të lashtë grekë (krh. Skirò Di Maxho).

Llojas me veten se me rastin e njëqintvjetorit të lindjes së fletës javore dhe të pesëdhjetit vjetor nga botimi i fjalorit tënë, duhej të vënim bashkë gjithë fuqìtë për të gjetur burimet të duhur për një moment kulturor të bashkuar, të kushtuar brezavet të ardhshëm: për të ribotuar, për të vënë në rrjetë riprodimin anastatik  të të çmueshmit dokument.
 U’ kam besë se tue vepruar në këte mënyrë mënd të kërkojmë të mbushim  të shumtat mbrazëtì te lëmi njohës, tek ai i të vepruarit dhe tek ai i të ndierit, sa t’i përgjegjemi kështù sfidavet të sotme, jo vetëm në terma përgjegjeje tekno-shkencore (e përditësuar dhe veprues), por edhè e mbi të gjitha  popullarizues. Të rinisemi nga gjëndje, si kjo, konkrete dhe aktuale, për t’u futur ngjera të themeli i shoqërìsë njerëzor, për të bërë festë e vërtetë e përbashkët._

__________________

l.2012 Pal Borxha